:

                  

 

مدیریت سلامت دستگاه گوارش از طریق تغذیه

 

1-برای مطالعه سلامت دستگاه گوارش، داشتن رویکردی جامع و چند جانبه،  از نقطه نظر ایمونولوژی، میکروبیولوژی و تامین مواد مغذی ضروری است.

 

2- عدم تعادل میکروبی در دستگاه گوارش، اغلب بر سلامت دستگاه گوارش اثر می گذارد، خارج کردن آنتی بیوتیک ها از جیره باعث بدتر شدن تعادل میکروبی دستگاه گوارش می شود.

 

3- هر گونه آسیب که توسط پاتوژن ها به دستگاه گوارش وارد شود سلامت دستگاه گوارش را کاهش داده و به نوبه خود باعث کاهش بهره وری یا راندمان استفاده از مواد غذایی می شود. شکل تحت بالینی عفونت دستگاه گوارش بدون نشانه های بالینی اغلب باعث ضررهای مالی ویران کننده ای نسبت به عفونت های حاد و کوتاه مدت می شود. انتریت نکروتیک در طیور چنین نمونه ای است.

 

4- هنگام فرموله کردن جیره و مدیریت تغذیه باید فاکتورهای جیره که سیستم ایمنی و میکروفلورهای دستگاه گوارش را می تواند تغییر دهد باید در نظر گرفته شود.

 

مقدمه

 

فرموله کردن جیره ها برای اثراتی که روی سلامت دستگاه گوارش دارد به سرعت در صنعت حیوانات تک معده ای در حال تبدیل شدن به یک واقعیت عملی است، زیرا نگهداری یا افزایش سلامت دستگاه گوارش برای رفاه و افزایش راندمان حیوانات، مخصوصا در زمانی که استفاده از آنتی بیوتیک در جیره ها مجاز نمی باشد، ضروری است. تحقیقات بر روی سلامت دستگاه گوارش از برنامه های اصلی سلامت انسان که به تغذیه مربوط می شود مانند پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها که استفاده از آن به بهبود شرایط بیماری التهاب روده ( گارنر و همکاران 2002، داماسکوس و کولیوس 2008) و سندرم روده تحریک پذیر ( فوکس و گیبسون 2002) کمک می‌کند.

 

 

 

امروز، سلامت دستگاه گوارش موضوعی مهم برای تحقیق، نه تنها در انسان بلکه در حیوانات نیز است. در حال حاضر به طور کلی نشان داده شده است که نگهداری یا ارتقا سلامت دستگاه گوارش با تغییر میکروفلور دستگاه گوارش از طریق پروبیوتیک ها یا پری بیوتیک ها ، با توجه به زیست 640 گونه باکتری مختلف در دستگاه گوارش و مصرف20 درصد از انرژی بدن در دستگاه گوارش تعجب آور نیست، همچنین بزرگترین ارگان ایمنی در بدن است ( کراهن بوهل و نیوترا 1992). بنابراین هر چیزی که بر سلامت دستگاه گوارش تاثیر می گذارد، بدون شک این موضوع در سلامتی حیوان  و در نتیجه جذب مواد غذایی و نیازهای آن موثر است. در نتیجه سلامت دستگاه گوارش بسیار پیچیده و  شامل ساختارهای یکپارچه کوچک و بزرگ از دستگاه گوارش، تعادل میکروفلور و وضعیت سیستم ایمنی بدن است. بیشتر پیچیدگی ناشی از اثر متقابل آنها، تغییرات منجر به بیان ژن و احتمالا تنظیم غدد درون ریز است. خوراک  به نوبه خود ممکن است روی تقسیم شدن مواد مغذی برای نمو ارگان ها، رشد بافت ها وبلوغ سیستم ایمنی بدن تاثیر بگذارد (کلی و کان وی 2001 ، کلی و کینگ 2001). این مقاله، در مورد ارتباط بین سلامتی دستگاه گوارش و تغذیه در یک مفهوم گسترده، توسعه پوشش دستگاه گوارش، میکروفلورهای دستگاه گوارش و ساختارهای کوچک دستگاه گوارش به بحث می پردازد.

 

اجزای تشکیل دهنده خوراک و توسعه دستگاه گوارش

 

بیشتر مواد تشکیل دهنده خوراک با منشا گیاهی شامل مقدار قابل توجهی از فیبر ( پلی ساکارید های غیر نشاسته ای، NSP به علاوه لیگنین) می باشد که اکثرا نامحلول هستند ( باخ و نودسن 1997). فیبر غیر قابل حل به طور سنتی به عنوان رقیق کننده بی اثر یا با مواد غذایی کم ارزش و یا بدون ارزش غذایی در جیره حیوانات تک معده ای در نظر گرفته می شد. با این حال یافته های اخیر نشان می دهند که این موضوع حقیقت ندارد و در عوض نقش های مختلفی در بهبود سلامت دستگاه گوارش، بهبود هضم مواد غذایی و تنظیم رفتار حیوانات دارد ( هارتینی و همکاران 2002، هتلند و همکاران 2003).  فرض بر این است که حیوانات تک معده ای برای توسعه دستگاه گوارش، به فیبر به عنوان یک ماده سخت و جامد، با تحریک فیزیکی دستگاه گوارش که باعث توسعه آن می شوند نیازمند هستند ( هتلند و همکاران 2004(.  تعدادی از گزارش های اخیر نشان داده که جوجه ها مقدار قابل توجهی از مواد بستر خود را مصرف می کنند ( هتلند و همکاران 2004) و مرغ های تخم گذار که از جیره هایی که بسیار ریز آسیاب شده و فاقد فیبر هستند از پر های خودش یا دیگر مرغ ها را مصرف می کنند ( هتلند و همکاران، 2004). یک بررسی مصرف بیش از 10 درصد از مواد بستر را نشان داد  (ون بارنولد و همکاران 2003). مواد بستر، مانند کاه، تراشه چوب، پوشال و خاک اره عمدتا از فیبر سخت ( NSP غیر قابل حل بعلاوه ترکیبات لیگنینی- سلولزی) تشکیل شده است. هتلند و همکاران 2003 نشان دادند که مرغ های تخمگذاری که 4%  از خوراک مصرفی شان پوشال چوب بود، دارای سنگدان هایی 50% سنگینتر از بقیه بود.

 

نه تنها دستگاه گوارش ارگان اصلی برای هضم و جذب مواد مغذی است همچنین محلی است که به عنوان اولین سد یا محافظ بدن در مقابل پاتوژن ها با منشا خارجی است که می توانند تشکیل کلونی داده و یا وارد سلول میزبان شود ( متیو 2001). دستگاه گوارش همچنین بزرگترین ارگان ایمونولوژیک در بدن است. بنابراین اغلب به طور ضمنی هرچه دستگاه گوارش قوی تر باشد حیوان سالمتر است، که به نوبه خود، مواد مغذی را به طور کارآمدتری و موثرتری هضم و استفاده می کند.

 

این ارتباط بین فعالیت آنزیم، وزن دستگاه گوارش و عملکرد رشد بوسیله هتلند و همکاران آن نشان داده شده است ( هتلند و ویهوس 2001، هتلندو همکاران 2003). گنجاندن پوسته یولاف در یک رژیم غذایی بر پایه گندم در جوجه های گوشتی همزمان باعث افزایش وزن سنگدان و بهبود ( از 99 تا 97 درصد) قابل توجه در هضم نشاسته ( که مهمترین منبع انرژی در رژیم غذایی جوجه های گوشتی است) در قسمت ایلئوم شد. این احتمالا تا حد زیادی ناشی از افزایش زیاد مقدار آنزیم های تجزیه کننده نشاسته ، آمیلاز، صفرا و علاوه بر این افزاش سطح ترشح اسید از سنگدان ( جدول 1) می باشد. از آنجایی که اسیدهای صفراوی از طریق قسمت بالایی دوازدهه به سراسر روده وارد می شوند غلظت آنها نشان دهنده غلظت محتویات سنگدان است. این فرضیه که رفلکس هضم غذا بین سنگدان و دوازدهه توسط فیبر نامحلول افزایش  می یابد را ثابت می کند. اسید های صفراوی امولسیفایرهای قوی هستند که حل شدن مواد مغذی را در سنگدان به وسیله  امولسیون کردن چربی آزاد شده تسهیل می کنند. لیپیدها به طور مداوم از جیره با استفاده از رقیق سازی با آب و تجزیه پروتئین آزاد می شوند. امولسیون ناقص چربی جیره می تواند منجر به تشکیل پوششی از چربی محافظ باشد که مواد غذایی را در بر می گیرد و در نتیجه حلالیت و قابلیت هضم مواد غذایی دچار اختلال می شود. بهبود در قابلیت هضم نشاسته ممکن است، در بخشی، نتیجه افزایش امولسیون چربی ها بر اثر افزایش اسیدهای صفراوی در دسترس است.

 

عملکرد، ترکیبات هضم شده در ژژنوم و  نشاسته قابل هضم در جوجه های گوشتی ( هتلند و همکاران 2003)

 

 

از سوی دیگر ارتباط بین سلامت دستگاه گوارش  وتغذیه است. دستگاه گوارش آلوده ( کوکسیدیوز، انتریت نکروتیک و غیره) دستگاه گوارش سالم نیست و همچنین در هضم و انتقال مواد غذایی کارآمد نیست. همانطور که قبلا نشان داده شد با استفاده بهتر از مواد غذایی سنگدان سنگین تر و عضلانی تر  به نظر می رسد. همچنین نشان داده شده که گسترش و توسعه دستگاه گوارش برای  مقاومت مرغ در مقابل بیماری ها ضروری است ( شوکت و آوو  2006 ).  از گفته های بالا ممکن است این اشتباه برداشت شود که دستگاه گوارش سنگین تر نشان دهنده سلامت دستگاه گوارش است، که اینگونه نیست. به عنوان مثال اندازه روده و لایه مخاطی آن در هنگام استفاده از جیره های حاوی انتی بیوتیک کاهش می یابد ( هنری و همکاران، 1986) این نشان می دهد که سلامت دستگاه گوارش فقط به توسعه فیزیکی ناشی از تحریک مواد غذایی و ذرات جامد وابسته نیست و میکروارگانیسم های دستگاه گوارش نیز تعیین کننده هستند.

 

اثر میکروفلورهای دستگاه گوارش بر سلامتی و تغذیه

 

تنوع گونه های باکتریایی در دستگاه گوارش یکی از مهمترین عوامل وجود اکوسیستم پایدار در دستگاه گوارش است. این نظر نشان می دهد که جمعیت های باکتریایی کاملا مستقر شده اند، حیوانات جوان که دارای تنوع کمتری در باکتری های دستگاه گوارش هستند نسبت به دستگاه گوارش پرندگان بالغ در ابتلا به بیماری ها مستعدتر هستند ( مید، 1989). پایداری فلور برای مقاومت در مقابل بیماری ها به خصوص در دستگاه گوارش ضروری است. این پدیده به صورت انتاگونیست های باکتریایی ( فرتر 1956) دستکاری باکتریایی ( دابوس 1963)، مقاومت کلونی ( ون دار وایج و همکاران 1971) و حذف رقابتی ( لوید و همکاران 1977).

 

شواهدی که نقش محافظتی میکروفلورهای حیوانات در برابر میکروارگانیسم های بیماری زا را نشان می دهد عمدتا از مطالعات انجام شده با استفاده از حیوانات با فلور کنترل شده و تحت درمان با آنتی بیوتیک که بیشتر در معرض عفونت و پاتوژن های روده ای مرسوم در حیوانات هستند انجام گرفته.

 

کالینز و کارتر (1978) نشان دادند که موش عاری از میکروب را می توان با 10 سلول از سالمونلا انتریتیدیس کشته شوند. اگرچه برای کشتن یک موش 106 سلول لازم است. حضور میکروفلورها عامل مهمی در این تفاوت است زیرا  تزریق LD50 ( نیم دوز زنده ) برای موش های عاری از میکرب و موش های معمولی خواه  به صورت  رگی خواه  بطنی، تاثیر یکسان خواهد داشت. در این موارد آنتی باکتری ها، میکروفلور محافظ را متوقف کرده و اجازه زنده ماندن پاتوژن ها را می دهند. علاوه بر این ممکن است قسمتی از مقاومت علیه تکثیر پاتوژن ها نتیجه بهبود سیستم ایمنی باشد و داده ها در این متن نشان می دهد که میکرو فلورها بر وضعیت ایمنی پرنده از طریق تاثیر بر دیواره روده اثر می گذارند. در متن حاضر ، وقتی در مورد ایمنی حیوان صحبت می شود منظور توانایی آن نسبت به مقاومت در برابر تهاجمات میکرو‌ارگانیزم های بیماری زا است. بی نن استوک و بفوس (1980) نشان دادند که تغییر در فعالیت میکروبی دستگاه گوارش روی ایمنی حیوان تاثیر می گذارد. تعداد لنفوسیت ها، سلول های پلاسما و لنفوسیت های اپیتلیال داخلی در حیوانات عاری از میکروب نسبت به حیوانات معمولی کاهش داشت ( کراب و همکاران 1970). علاوه بر این در تکه هایی پییر در حیوانات عاری از میکروب ، برخلاف هم نوعان  معمولی شان کوچکتر هستند  و توسعه کامل جوانه ها دیده نمی شود. در واقع در طول روده تکه های پییر بافت لنفاوی هستند که تمام اجزای مورد نیاز برای تحریک پاسخ ایمنی را دارا هستند.

 

شاید روشی که به طور معمول برای تغییر میکروفلورهای دستگاه گوارش استفاده می شود، استفاده از باکتری های زنده با در نظر گرفتن مفید بودن آن ها برای میزبان است ( مورلند و میدودت ، پردیگان و همکاران 1990 و هاونار و اسپنهاک 1994). پلمن و همکاران (1980) نشان دادند که اضافه کردن لاکتو باسیل ها به جیره خوک هایی که عاری از میکروب یا دارای سویه هایی شناخته شده از  میکروفلور هستند سیستم ایمنی از از طریق افزایش تعداد لوکوسیت ها فعال شد. همچنین اضافه کردن لاکتو باسیل ها به جیره خوک یا موش باعث تحریک تولید آنتی بادی ها و افزایش فعالیت فاگوسیت ها در برابر  باکتری های بیماری زا در روده شد. وجود آنتی بادی ها با  ترشح غلظت خاصی از lgA ، خط اصلی برای محافظت در برابر پاتوژن ها در نظر گرفته شده است ( فوبرا و فرتر 1973).

 

فلور محافظ به طور طبیعی وجود دارد و بسیار پایدار است، اما این می تواند به وسیله جیره، بیماری و شرایط محیطی تحت تاثیر قرار گیرد. برای مثال شرایط بهداشتی ( تمیز یا آلوده بودن محیط زیست، پاتوژن های مواد تشکیل دهنده، رطوبت زیاد، نوع بستر و  نحوه استفاده از فناوری ها و غیره) مواد افزودنی خوراک ( آنتی بیوتیک، ضد کوکسیدیوز ها، بافرها و تبدیل به اسید شونده ها که PH  دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار می دهند)، استرس ( تغییر خوراک، تغییرات ناگهانی، حرارت یا استرس بی آبی) همچنین می توانند بر میکروفلورهای دستگاه گوارش تاثیر بگذارند.

 

به هر حال جیره شاید مهمترین عامل تغییر در میکروفلور دستگاه گوارش باشد. فاکتورهای جیره مانند روش ترکیب کردن، فرآوری، قابلیت هضم و روش های خوراک دادن) به خصوص در حیوانات جوان می تواند اکوسیستم دستگاه گوارش را بر هم بزند ( چوکت و همکاران 1996، لافت و همکاران 1999و2000 ، پاجالاتی و همکاران 2004). مطمئنا ویژگی های تخمیری میکروفلورهای دستگاه گوارش در طیور به وسیله تغییر جیره می تواند دستکاری شود. بنابراین چوکت و همکاران (1996) نشان دادند که اضافه کردن  پلی ساکاریدهای  غیر نشاسته ای محلول در جیره مرغان گوشتی تولید اسید چرب فرار را در ایلئوم به شدت افزایش می دهد که به آسانی با شکستن NSP با یک آنزیم به حالت ابتدایی بر می گردد. همانطور که در (جدول 2) آمده سطح اسیدهای چرب فرار در ایلئوم  همبستگی منفی با انرژی قابل متابولیسم و هضم نشاسته دارند. جالب توجه آن است که آنتی بیوتیک ( amoxil) اثر کمی بر روی هر یک از پارامترهای اندازه گیری شده در این مطالعه داشت.

 

جدول 2: غلظت اسیدها چرب آزاد ( میلی مول بر گرم در مواد قابل هضم) در ایلئوم و سکوم جوجه های گوشتی تغذیه شده با پلی ساکارید های غیر نشاسته ای جیره با و بدون استفاده از آنزیم و آنتی بیوتیک

 

 

دیگر مواد افزودنی خوراک مانند پروبیوتیک، پریبیوتیک و  آنزیم ها می توانند میکروفلورهای دستگاه گوارش و عملکرد جوجه های گوشتی را تغییر دهند. در مطالعه اخیر یانگ و همکاران (2008) تغییرات قابل توجهی در جمعیت لاکتوباسیل ها و کلی فورم های ایلئوم در هنگام افزودن مانوالگیوساکارید و یا زینک باسیتراسین را نشان دادند. به علاوه عملکرد پرنده و انرژی قابل استفاده بهبود یافت. این نشان می دهد که اضافه کردن یک ماده خوراکی به جیره می تواند اثر عمیقی بر روی سلامت دستگاه گوارش داشته باشد. این نکته در مطالعات ترک و همکاران نشان داده شد که جوجه های گوشتی تغذیه شده با جیره های بر پایه جو با یا بدون آنزیم بتاگلوکاناز و آنزیم های خارجی که از وسیکوزیته و چسبندگی جلوگیری می کند. انها از روش T-RFLP  برای نشان دادن جوامع میکروبی دستگاه گوارش است. داده ها نشان می دهد که این دو فلور میکروبی دستگاه گوارش که با و بدون استفاده از آنزیم بتا گلوکاناز بود کاملا با هم متمایز بودندو با این حال خیلی زود نتیجه گیری شد که یک همبستگی قوی بین گله با عملکرد خوب و میکروفلور خوب و همچنین گله با عملکرد بد و میکروفلور بد وجود دارد زیرا درواقع خوب یا بد بودن فلور دستگاه گوارش شناخته شده نیست و عملکرد نشان دهنده خوب یا بد بودن فلور میکروبی است. داوسن (2001) پیشنهاد کرد که فلور ایده آل باید جذب مواد غذایی را در طول فرآیند هضم افزایش داده و همچنین باید بتواند با استقرار خود یک پاسخ ایمنی موثر در میزبان با مواجه به  یک عامل بیماری زا ایجاد کند. با این حال اینگونه تعریف شده است که میکروفلورها ایده آل بدین معنی است که اثر متقابل میکروب ها با یکدیگر و همچنین اثر متقابل با میزبان بتواند عملکرد مطلوبی از لحاظ سلامتی و پیامدهای تغذیه ای داشته باشد همچنان یک چالش کلیدی محسوب می شود. با ظهور تکنیک های مولکولی شناخت 640 گونه از باکتری ها در روده مرغ ممکن شد که 90 درصد آنها قبلا ناشناخته بودند و نقش و عملکرد آنها کاملا شناخته شده نیست.

 

تغذیه و ریز ساختار های دستگاه گوارش

 

امروزه جوجه تازه از تخم در آمده 25 درصد در طول شب اول و 5000 درصد در 5 هفتگی تا  2 کیلوگرم وزن خود را افزایش می دهد. این عملکرد شگفت آور  برای مرغ های مدرن از : الف : انتخاب شدید برای سرعت رشد ب : توجه دقیق به بهداشت و پرورش و ج: پیشرفت در فرمولاسیون خوراک، تطبیق مواد مغذی موجود در خوراک با مقدار نیاز آن در پرنده. به دنبال آن کوتاهشدن دوره رشد و راندمان استفاده از خوراک به طور مداوم بهبود یافت. نیاز به مراقبت های بهداشتی تغذیه ای از پرنده با افزایش همراه است( حساسیت پرنده افزایش یافته)، این امر باعث می شود کهتوجه دقیق تر، به تغییرات لحظه به لحظه در دستگاه گوارش،اهمیت ویژه پیدا کند. که اغلب نادیده گرفته می شود زیرا آسیب ها کوچک و معمولی هستند و معمولا به صورت تغییرات میکروسکوپی در لایه مخاطی هستند. این تغییرات در عملکرد جذب مواد مغذی موثر هستند زیرا زیرمخاط  سطح گسترده ای از سلول های اپیتیال از که نوعی جاذب هستند و برای حمل مواد مغذی به انتروسایت ها ضروری هستند.

 

در سطح غشای مخاطی و بین چین خوردگی های لایه ها اجسام با برجستگی کوچکی به نام ویلی دیده می شوند. سطح هر یک از ویلی ها توسط اپیتلیوم ستونی ساده پوشیده شده، با مرز ثابتی به مرکز بافت همبند، لایه نازک پروپریا وصل شده است. در بین ویلی ها جاله های عمیق و فرورفتگی که تا مخاط ماهیچه ای گسترش یافته است. ندول های لنفاوی در لایه پروپریا به صورت پراکنده در تمام بخش هایی از روده ظاهر می شوند. ویلی ها در قسمت دوازدهه و ژژنوم به صورت پهن و زبان مانند و در قسمت ایلئوم به صورت انگشتی هستند. به طور کلی طول و سطح در ابتدای روده حداکثر هستند و به تدریج تا ایلئوم، در مکان اتصال ایلئوم به سکوم به حداقل می رسد.

 

توسعه مجرای دستگاه گوارش (GIT) و استفاده از مواد مغذی ارتباط پیچیده ای با یکدیگر دارند. هیدرولیز ماکرومولکول ها در روده کوچک تا حد زیادی تحت فعالیت آنزیم پانکراس است، که با وزن بدن و وزن روده همبستگی دارد ( اسکالن و نوی 2000). نشان داده شده که دسترسی اولیه به مواد مغذی و آب فعالیت مجاری دستگاه گوارش و ارگان های هضمی را تحریک به فعالیت می کند(اسکالن 2003). توسعه دستگاه گوارش از جنبه رشد، به خصوص در زمان ابتدایی هچ شدن جوجه ها مهم است( شل و همکاران 1991). در زمان نزدیک به هچ و کمی بعد از هچ شدن، بخشی از دستگاه گوارش و ارگان های هضمی شروع به افزایش وزن و اندازه می کنند و نسبت به وزن بدن و دیگر ارگان ها و بافت ها سرعت بیشتری دارند ( لیلجا 1983، نوی و اسکالن 2001). اندازه گیری مرفولوژی مخاط روده کوچک در جوجه ها نشان داد که ارتفاع ویلی ها در 48 ساعت بعد از هچدو برابر افزایش داشت و تا 6-8 روز به دئودنوم گسترش یافتند اما بعد از 10 روز یا بیشتر به هردو ایلئوم و ژژنوم گسترش یافت. پهنای ویلی ها نیز کمی افزایش داشت، بنابراین رشد ویلی ها به صورت افزایش سطح که مربوط به تغییر در ارتفاع است نشان داده می شود. با این اطلاعات کل سطح مناطق مختلف را می توان تخمین زد و گفت که به موازات می توان نشان داد در تمام بخشها 3 روز پس از هچ چهاتفاق می افتد. پس از گذشت این زمان، افزایش سطح ژژنوم ادامه می یابد به سرعتی بیشتر از سرعت دئودنوم و ایلئوم افزایش می یابد. با رشد ویلی ها تعداد انتروسایت ها هر ویلی هم افزایش می یابد ( گیرا و همکاران ،2001) .

 

جوجه های گوشتی به سرعت در حال رشد هستند حدود 12 درصد از پروتئینی که سنتز می شود را به دستگاه گوارش اختصاص می دهند.  افزایش تکثیر سلول ها، سن و بلوغ سلول های گابلت یا جامی را کاهش می دهد که ممکن است بر کیفیت مخاط تولیدی تاثیر گذار باشد. در نتیجه جذب مواد مغذی ممکن است کاهش یابد (هامپسون 1986). به علاوه افزایش ترن آوز این سلول ها باعث افزایش انرژی نگهداری دستگاه گوارش می شود. تغییر در مورفولوژی روده که در بالا توضیح داده شد می تواند منجر به کاهش جذب مواد مغذی، افزایش ترشحات دستگاه گوارش، اسهال، کاهش مقاومت به بیماری و اختلال در عملکرد کلی بدن حیوان شود ( نابورس و همکاران 1993). چنین به نظر می رسد که حضور عوامل استرس زا در خوراک می تواند منجر به تغییرات سریعی در مخاط روده ای شود ( به دلیل نزدیکی سطح مخاط و محتویات روده) تغییرات در مرفولوژی روده ای مانند کوتاه تر شدن ویلی ها و عمیق تر شدن گریپت ها با حضور توکسین ها (سموم) مرتبط می باش

نظرات شما عزیزان: