چکیده: طی آزمایشی اثر استفاده از منابع مختلف عناصر معدنی مس، روی و منگنز در جیره غذایی بر عملکرد مرغان تخمگذار طی چهار دوره 28 روزه مورد ارزیابی قرار گرفت. مواد معدنی فوق به دو شکل، کمپلکس آلی و غیر آلی(دو فرم اکسیدو سولفات ) در 5 تیمار آزمایشی استفاده شدند. غلظت مس، منگنز و روی تیمار‌ها  به ترتیب  7 ، 75 و65(اکسید) -  7، 40 و 40(سولفات) -  7 ، 40و40(آلی) -  5/10 ، 60 و 60(آلی) -  5/3 ، 20 و20 (آلی) میلی گرم در کیلو گرم جیره بودند. نتایج نشان داد که استفاده از ترکیب آلی عناصر فوق موجب افزایش ، تولیدتخم مرغ، وزن تخم مرغ و بهبود ضریب تبدیل غذایی، درصد شکستگی و صفات کیفی تخم مرغ ‌شد. ولی اثرت هیچ کدام از تیمارها معنی‌دار نشد.

کلمات کلیدی: عناصر معدنی کم مصرف، عملکرد مرغان تخم‌گذار ، کمیلکس آلی

مقدمه:

کلمه کیلات(کمپلکس آلی) از لغت یونانی چل باکل به معنی پنجه گرفته شده است. در سیستمهای بیولوژیکی انواع کمپلکس آلی مواد معدنی وجود دارند. مثلاً کیلاتهای ضروری برای سوخت و ساز مثل ویتامین B12 ، هموگلوبین و یا کیلاتهایی که استفاده از کاتیونهای ضروری را مختل می‌کنند مانند اتصال روی- اسید فایتیک. مهمترین خصوصیت کیلاتها جذب بالا و ضریب پایداری بالای آنها است.[1]  معمولا در مرغان تخمگذار مواد معدنی  به دو شکل آلی و غیرآلی استفاده می‌شوند، در شکل آلی، عناصر معدنی با اسید آمینه ، پپتیدها و یا حتی پروتئینها باند شده و تشکیل کیلات داده اند. در مرغان تخمگذار با توجه به اینکه بازده اقتصادی گله همبستگی بالایی با فاکتورهایی همانند افزایش تولید تخم مرغ، بهبود کیفیت پوسته تخم مرغ، کاهش ضریب تبدیل غذایی و سلامت  گله دارد بایستی به نقش حیاتی مواد معدنی در فرآیندهای متابولیکی بدن، سلامت گله و فرایند تولید تخم مرغ توجه ویژه داشت [4]. مواد معدنی بر اساس غلظت آنها در بدن به دو دسته عنصرپرنیاز و کم نیاز یا کم مصرف تقسیم‌بندی می‌شوند یکی از مشکلات موجود در مقایسه تعادل آنیون- کاتیون، اختلاف مشخص بین منابع طبیعی عناصر و مکمل های معدنی مورد استفاده آنها در جیره از لحاظ میزان جذب می‌باشد [11].  سیستم‌های آنزیمی بی‌شماری وابسته به عنصر روی  هستند که در متابولیسم انرژی، کربوهیدراتها، اسیدهای نوکلئویک و پروتئینها نقش دارند.همچنین فلز روی برای سلامت بافت پوششی اپی‌تلیال، محافظت از سلولها، تکثیر سلولی و انتقال و استفاده از ویتامین A بسیار مهم است. فلز روی نقش کلیدی در بهبود عملکرد سیستم ایمنی و فعالیت تعدادی از هورمونهای جنسی نیز دارد [4]. کمبود روی  می‌تواند اثرات مخربی بر بافت پوششی اپی‌تلیال دستگاه تولید مثل مرغ بگذارد. روی همچنین بر ترشحات رحمی و دستگاه تولید مثل تاثیرگذار است، بطوریکه در مدت زمان سنتز غشاهای پوسته در ایستموس ساخته شدن پوسته آهکی در رحم، ذخیره آلبومین در مگنوم نقش بسیار مهمی ایفا می کند. آنزیم کربونیک آنهیدراز در سال 1940 برای اولین بار توسط کیلین و مان شناخته شد. این آنزیم حاوی 33/0 درصد روی  است. تحقیقات مختلف نشان داده‌اند که با افزودن مکمل روی به جیره غذایی میتوان موجب بهبود فعالیت کربونیک آنهیدراز و کاهش نقائص پوسته شد. این آنزیم موجب ترکیب شدن H2O و Co2 و تولید H2Co3 می‌شود که در نهایت موجب تولید آنیون کربنات (Co3--)در سلولهای مخاطی رحم می‌شود. این آنیون با Ca2+ ترکیب شده و تولید کربنات کلسیم که ترکیب اصلی پوسته است را می‌کند [4].  مس، کادمیوم، کلسیم و آهن موجب کاهش جذب روی  در دستگاه گوارش می‌شوند. همچنین عوامل استرس زا، زخم و بیماری هم از ممانعت کننده‌های جذب روی به شمار می‌روند. NRC میزان روی مورد نیاز جیره غذایی مرغان تخمگذار را 30 تا 80 میلی گرم در کیلو گرم توصیه می‌کند [4]. به طور معمول منگنز در فعال کردن سیستم‌های آنزیمی موثر در متابولیسم کربوهیدراتها، چربی‌ها، پروتئینها و اسیدهای نوکلئویک نقش مهمی دارد. منگنز همچنین موجب تسهیل ساخت کولاژن برای رشد استخوانها و مفاصل می‌شود. نشان داده شده که منگنز در سنتز کلسترول و متابولیسم هورمونهای جنسی نقش مهمی دارد[4] . منگنز با فعالیتهای متابولیکی و آنزیمی که در قسمتهای ایستموس و رحم دارد در تولید غشاء های پوسته تخم مرغ و همچنین پوسته آهکی نقش مهمی ایفا می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که منگنز با ایجاد قالبی فشرده از مواد معدنی باعث سختی و استحکام پوسته تخم مرغ می‌شود [4 ،9].  نقش فیزیولوژیک مس به عنوان فعال کننده آنزیمها و محرک رشد بسیار مهم است. همچنین مس در متابولیسم آهن و تکامل گلبولهای قرمز و بهبود عملکرد سیستم ایمنی نقش مهمی دارد [4]. کمبود مس بر سنتز غشاءهای پوسته تخم مرغ اثر منفی دارد. این غشاءها در ایستموس و از ترکیب مشتقی از لیزین و اسیدهای آمینه پرولین، هیستیدن و سیستین تحت تاثیر آنزیم لیزین اکسیداز تولید می‌شوند.عنصر مس به عنوان یک فعال کننده در ترکیب آنزیم لیزیل اکسیداز به کار رفته و موجب ساخت الاستین می‌شود. الاستین در تخمدان در جلوگیری از تولید تخم مرغهای حاوی لکه‌خونی و همچنین ایجاد غشاءهای پوسته تخم مرغ نقش مهمی دارد [4]. بالا بودن میزان کلسیم، روی و آهن در جیره غذایی موجب کاهش جذب مس در دستگاه گوارش می‌شود. همچنین گرد و غبار، اسیدفایتیک، مایکوتوکسین‌ها، رُس و فیبر بالای جیره غذایی موجب کاهش جذب هر سه عنصر روی، مس و منگنز در دستگاه گوارش می‌شوند. میزان مس پیشنهادی NRC برای مرغان تخمگذار 8 نا 25 میلی گرم در کیلو گرم جیره است [4 ،9]. جذب تمام مواد معدنی بیشتر در انتهای دئودنوم و قسمت ژژونوم صورت می‌گیرد. در ارتباط با راندمان جذب شکل غیر آلی عناصر معدنی نتایج آزمایشات اسمیت و همکاران [15] نشان داد که اکسید منگنز 70 تا 80 درصد، کربنات منگنز 40 درصد و قابلیت دسترسی سولفات منگنز نزدیک به صد درصد بود.

مواد و روش‌ها:

این آزمایش بر روی 150 مرغ تخمگذار نژاد (Hy-Line W36) در غالب طرح کاملاً تصادفی با 5 تیمار و شش تکرار که هر تکرار شامل یک قفس و در داخل هر قفس پنج عدد